Niemcy unicestwiają pabianickie getto na Starówce, w którym przebywało ok. 8 tys. Żydów. 19 stycznia 1945 r. do miasta weszły oddziały radzieckie 1 Frontu Białoruskiego. Po 1945 r. Pabianice podnoszą się z wojennych zniszczeń, miasto rozrasta się i powiększa terytorialnie. Powstają nowe dzielnice – „blokowiska”, m.in. „Piaski” w części południowo-zachodniej i „Bugaj” w południowo-wschodniej. Pojawiają się nowe zakłady – upaństwowiony po wojnie Polam, Zakłady Środków Opatrunkowych, Madro i inne.
W 1823 r. opracowano plan regulacyjny Pabianic i zaczęto osiedlać na Nowym Mieście tkaczy z zagranicy. Wybudowano kościół ewangelicko-augsburski i synagogę. W drugiej połowie XIX w. w Pabianicach dominował przemysł włókienniczy (firmy R. Kindlera i Krusche-Endera). Powstała papiernia R. Saengera, Pabianickie Towarzystwo Przemysłu Chemicznego oraz Fabryka Maszyn i Odlewnia Waldemara Kruschego. W tym czasie w mieście założono pierwszą aptekę, księgarnię, drukarnię, straż pożarną, szkołę handlową.
We wrześniu 1939 r. w okolicach miasta rozegrała się tzw. bitwa pabianicka. W walkach prowadzonych przez 15 Pułk Piechoty „Wilków” poległo ponad 320 żołnierzy polskich. W obronie miasta walczyły również 36 Pułk Piechoty Legii Akademickiej i 72 Pułk Piechoty imienia Dionizego Czachowskiego. Poległych pochowano na cmentarzu wojennym w Parku Wolności (dziś cmentarz wojskowy znajduje się na cmentarzu katolickim). II wojna światowa to przynależność miasta do Kraju Warty.
Początki Pabianic sięgają okresu średniowiecza choć znalezione ślady na tym terenie świadczą o istnieniu osad ludzkich już w czasach prehistorycznych (VI-V w p.n.e.). Osada wśród puszczy pełnej dzikiego zwierza leżała na terenach zwanych Opolem Chropskim (nazwa prawdopodobnie określająca ziemię bagnistą, porosłą krzakami, która zamarzając zimą tworzyła „chropy”), jedną z pierwotnych form wspólnoty terytorialnej. W 1086 r.
W drugiej połowie XVI w. Kapituła Krakowska wzniosła w Pabianicach dwa cenne obiekty renesansowe istniejące do dziś: dwór kapituły krakowskiej (1566) zwany zamkiem oraz kościół murowany pw. św. Mateusza i Wawrzyńca (1583) w miejsce drewnianej świątyni. Miasto powoli rozwijało się, choć coraz gęstsza i drewniana zabudowa sprzyjała kilku wielkim pożarom, po których miasto musiało podnosić się na nowo. Szybkiemu rozwojowi nie sprzyjały też wybuchy zarazy i wojny.